Nhân dịp Lễ dâng hương kỷ niệm 503 năm ngày mất Trạng nguyên Vũ Duệ (16/8/1522 – 16/8/2025 âm lịch) và Lễ khánh thành các hạng mục phụ trợ tổ chức ngày 07/10/2025, ông Vũ Khắc Hoài Sơn, hậu duệ của Trạng nguyên Vũ Duệ, Chủ tịch Hội đồng Dòng họ Vũ – Võ tỉnh Phú Thọ đã ôn lại thân thế, sự nghiệp và những công đức của Trạng nguyên Vũ Duệ.
Tham dự buổi lễ có đông đảo nhân dân các dòng họ làng Trình Xá (xã Bản Nguyên, tỉnh Phú Thọ), các đoàn Hội đông Dòng họ Vũ – Võ Việt Nam, Hội đông Dòng họ họ Vũ – Võ tỉnh Phú Thọ, các Đên thờ trong và ngoài tỉnh Phú Thọ, đại diện 13 dòng họ Tiêt tộc, các gia tộc học trò của cụ Tiết nghĩa, con cháu họ Vũ làng Trình Xá và đông đảo khách thập phương.
“Một niềm trung hiếu lo chưa trọn, hai chữ công danh nứu chẳng buông”
Chia sẻ về thân thế, sự nghiệp của Trạng nguyên Vũ Duệ tại buổi lễ, ông Vũ Khắc Hoài Sơn cho biết: Đức Trạng nguyên Vũ Duệ tên thật là Vũ Nghĩa Chi, sinh năm 1468, mất năm 1522 trong một gia đình họ Vũ nhiều đời tại làng Trình Xá, khi ngài được 3 tuối thì cha, mẹ đều mất, ngài được chú, thím của mình mang về nuôi. Tuy nhiên chú thím cũng nghèo, nên ngài vừa trông em, vừa chăn trâu, cắt cỏ và tự học. Bằng trí thông minh và lòng hiếu học nên Ngài đã đỗ Trạng nguyên khoa thi đình năm 1490, năm Canh Tuất, tức năm thứ 21 đời Hồng Đức, dưới triều vua Lê Thánh Tông lúc ngài 22 tuổi, cùng với lời nhận xét của vua Lê Thánh Tông, khi chấm bài văn đối của ngài, đã được ghi trong chính sử – “Đại việt sử ký toàn thư” như sau: “Ngày sau nước nhà có biến, người này ắt đương nổi”.
Sau khi đô đại khoa, tức Trạng nguyên, ngài ra làm quan với triêu đình nhà Lê sơ thời gian ngăn, đến năm 1497 vị vua hiền, Lê Thánh Tông băng hà, khi đó triều chính rối ren, như bao vị nho gia cùng thời “Tiến vi quan, thoái vi sư” ngài xin từ quan chở về quê nhà làng Trình Xá, mở trường dạy học.
Bàn thờ trạng nguyên Vũ Duệ
Học trò của ngài có đền hàng ngàn người, ở khắp vùng thượng nguồn Sông Cả, tức sông
Hông, trong gân 21 dạy học, sô học trò của ngài có nhiêu người đô đạt, thành danh điên hình có 3 vị đỗ đại khoa triều Hồng Đức là Bảng nhãn Nguyễn Mẫn Đốc, người làng
Dòng, xã Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, đỗ khoa thi năm 1518; Thám hoa Nguyễn Như Thức, người làng Mạc, xã Cao Xá, huyện Lâm Thao, đỗ khoa thi năm 1499 và Tiến sỹ Nguyễn Trọng Đạt, người làng Phố Cáo, xã Lương Lỗ, huyện Thanh Ba, đỗ khoa thi năm 1499, ba vị này cùng tỉnh Phú Thọ.
Lễ dâng hương Trạng nguyên Vũ Duệ
Tuy về quê mở trường dạy học, nhưng trong tâm trí và khí khái của ngài luôn lo nghĩ đến công viêc quốc gia, đai sư, không bao giờ bị mờ nhat, như trong bài thơ nằm co, khi về quê ở ân ngài có viêt: “Cá lớn, nép vây miền Bắc hải, Rồng thiêng uốn khúc trốn Nam Dương, một niềm trung hiếu lo chưa trọn, hai chữ công danh nứu chẳng buông, có khuất bao nhiêu thời có ruỗi, sang xuân đầm ấm tất ra tuồng”.
Đúng như lời tiên tri trong bài thơ, năm 1518 đời vua Lê Hiến Tông, Ngài được triều đình nhà Lê Sơ mời lại ra làm quan, lúc ban đầu với chức vụ Tham chính xứ Hải Dương, sau thăng lên đến các chức vụ quan trọng như Thượng Thư bộ lại (đứng đầu Lục bộ), kiêm đông Các đại học sỹ, nhập thị kinh diên, chính trị thượng khanh, trinh ý công thần, vinh
Lộc Đại phu, Trình khuê hầu. Ngài là trọng thần của triều đình nhà Lê Sơ.
Tấm gương trung quân, tiết nghĩa
Năm 1522, dưới thời vua Lê Cung Hoàng – Do Mạc Đăng Dung lập nên, khi đó Mạc Đăng Dung có ý định tiềm ngôi của nhà Lê để lập nên nhà Mạc, mặc dù được Mạc Đăng Dung mua chuộc bằng vàng bạc và các chức quan lớn, tuy nhiên với trí khí và lòng trung thành với nhà Lê Sơ, Ngài đã thông xuât hương binh, cùng đông môn, đông liêu là Bảng Nhãn Ngô Hoán và Học trò là Bảng nhãn Nguyên Mân Đôc, đứng đâu phái cựu thân nhà
Lê Sơ (Theo vua Lê Chiêu Tông, đã bị Mạc Đăng Dung phế truất), chống lại nhà Mạc. Do vận nhà Lê đã hết, thế nhà Mạc lên cao, nên khi vua Lê Chiêu Tông chạy về đất bản bộ
Thanh Hóa, Ngài cùng nghĩa quân cũng lui vệ Thanh Hóa, trong quá trình lui quân, do mất liên lạc với nhà vua và nghĩa quân của triêu đình, ngài lại nhận tin vua bị bắt vì vậy
Ngài đã cùng đoàn tùy tùng “Chỉnh sửa mũ áo chỉnh tế, hướng về đất Lam Kinh, vái lạy 3 lạy, ôm quốc ấn và nhảy xuống cửa biển Thần Phù, Nga Sơn, Thanh Hóa tự vẫn” đế tỏ lòng trung quân, tiết nghĩa với triều đình Lê Sơ.
Đúng 144 năm sau, khi dẹp xong loạn nhà Mạc, nhà Lê lấy lại được triều chính, thời Lê Trung Hưng, năm 1666 vua Lê Huyền Tông xét công lao của các vị Trung Thần tiết nghĩa, có công với thời Lê Sơ khi đó triều đình nhà Lê Trung Hưng đã xếp ngài Vũ Duệ đứng đầu 13 vị Trung Thần tiết nghĩa, Nơi thờ tự của ngài được ban sắc phong “Tiết nghĩa từ” Nội cung được phong 4 chữ vàng “Vương Thất Huân Lao” (Có công lao với vương triều nhà Lê) và cho quan chức địa phương cùng con cháu, củng cố lại mồ mả, nơi thờ tự, cấp hương điền cấy hái lấy hoa mầu cúng tế hàng năm xuân thu, nhị kỳ.
Ông hậu duệ của trạng nguyên Vũ Duệ, chủ tịch Hội đồng Dòng họ Vũ-Võ tỉnh Phú Thọ phát biểu tại buổi lễ.
Các tác phẩm văn học của ngài để lại, sau hàng trăm năm loại lạc hiện còn lưu giữ được khá ít, bao gồm 6 bài thơ trong Toàn Việt Thi Tập của nhà Bác học Lê Quý Đôn, 01 bài văn bia tại Văn miếu quốc tử giám, ngài được giao soạn vào năm 1522 cho khoa thi năm 1514, 2 bài thơ trên Bia Khôi Nguyên Chí Đức (Bảo Vật quốc Gia, là Bia mộ của bà Ngô Thị Ngọc Giao, mẹ của Vua Lê Thánh Tông) tại Lam Kinh, Thanh Hóa, 5 bài đối đáp với vụa Lê Thánh Tông trên đường từ Thăng Long về Lam Kinh, Thanh Hóa lễ tổ, 1 bài văn đối thi đình của Ngài trước vua Lê Thánh Tông và một số bài thơ lưu truyền trong dân gian.
Tiếp nối truyền thống hiếu học, phát huy tinh thần nhân nghĩa
Ông Vũ Khắc Hoài Sơn chia sẻ tiếp: Nơi thờ tự của Trạng nguyên Vũ Duệ, ngoài Đền thờ chính tại quê nhà làng Trình Xá, xã Bản Nguyên, tỉnh Phú Thọ hiện nay, thì Trạng nguyên
Vũ Duệ còn được thờ tại Văn Miêu Quôc Tử Giám Hà Nội, tại Đên thờ Bảng nhãn Nguyễn Mân Đôc, làng Dòng, xã Xuân Lũng, tỉnh Phú Thọ, tại nhà thờ Họ Vũ Hữu làng
Đông Ba, phường Thượng Cát, quận Băc Từ Liêm, Hà Nội, tại Đình làng Vạn Vĩ, xã
Hồng Hà, huyện Đan Phượng, TP Hà Nội và một số nơi khác trong cả nước.
Các địa danh gắn liền với tên của ngài ngày nay tại quê hương bao gồm: Trường THCS
Vũ Duệ, tại xã Lâm Thao, Đường Vũ Duệ nối hai xã xã Phùng Nguyên và xã Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, Đường Vũ Duệ tại phường Nông Trang tỉnh Phú Thọ, Quỹ khuyến học, khuyến tài Trạng nguyên Vũ Duệ xã Bản Nguyên.
Đề tưởng nhớ công đức của Tiêt nghĩa Trạng nguyên Vũ Duệ, nhiêu thê hệ con cháu dòng họ Vũ, cùng nhân dân làng Trình Xá, Chính quyên địa phương và bè bạn gân xa đã đông tâm góp sức dựng xây Đên thờ ngài tại quê hương Trình Xá qua các thời kỳ. Hôm nay, được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo xã Bản Nguyên mới và của huyện Lâm Thao cũ công trình khánh thành các hạng mục phụ trợ Đên thờ Đức ngài Vũ Duệ là kết tinh của lòng thành, là biểu hiện cụ thế của truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Đây sẽ là nơi linh thiêng để chính quyền, nhân dân, con cháu dòng họ Vũ bày tỏ lòng tri ân, nơi giáo dục truyền thống hiếu học, khuyến học cho thế hệ trẻ, đồng thời là điểm đến văn hóa tâm linh, góp phần làm rạng danh quê hương Trình Xá, Bản Nguyên của chúng ta.
Các hậu duệ họ Vũ dâng hương và dự buổi lễ.
Ông Vũ Khắc Hoài Sơn đã thay mặt cho các hậu duệ dòng họ Vũ làng Trình Xá bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới chính quyền địa phương các cấp đã quan tâm, tạo điều kiện trong các năm qua, nhất là các đồng chí chí lãnh đạo xã Vĩnh Lại cũ, lãnh đạo huyện Lâm Thao cũ và xã Bản Nguyên hiện nay. Biết ơn các bậc cao niên, các nhà hảo tâm, toàn thể nhân dân làng Trình Xá và bà con dòng họ đã đồng lòng công đức, đóng góp sức người, sức của xây dựng nơi thờ tự ngày càng khang trang, sach sẽ như hiện nay.
Tại Khu di tích Trạng nguyên Vũ Duệ, các hậu duệ họ Vũ và nhân dân địa phương kính nguyện trước anh linh Đức Trạng nguyên con cháu đời đời ghi nhớ công đức của Người, nguyện đoàn kết, tiếp nối truyền thống hiếu học, phát huy tinh thần nhân nghĩa, để góp phần xây dựng dòng họ, quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh./.
Bài viết là Lược ghi phát biểu của ông VŨ KHÁC HOÀI SƠN (n.d.)trên website:
