Tiếng oan của bà Thiết đồn xa, gần hồi đầu triều nhà Lê Sơ thế kỷ 15 đến nỗi về sau vua Lê Thánh Tông trong một chuyến tuần du trong nước, đã qua miếu thờ bà ở huyện Nam Xương (Xang). Vua có bài thơ nôm điếu bà với lời thương tiếc, và trách chồng bà là ghen bóng gió và đã phũ phàng. Thơ như sau:
Nghi ngút đầu gần tỏa khói sương
Miếu ai như miểu vợ chàng Trương
Ngọn đèn soi bóng đừng nghe trẻ
Làn nước xui chi lụy đến nàng
Chúng quả có đôi vầng Nhật Nguyệt
Giải oan lập một lễ đàn tràng
Qua đây mới biết nguồn nông nổi
Khéo trách chàng Trương thật phũ phàng
Lê Thánh Tông.
Bà Vũ Thị Thiết quê ở huyên Nam Xang (tỉnh Hà Nam ngày nay ) Có lẽ bà sống vào đầu thế kỷ 15 hoặc thời vua Lê Thái Tổ 1428-1433. Chồng bà họ Trương, lấy nhau mới có một đứa con trai sơ sinh thì anh ta phải đi lính, đóng đồn ở xa quê vài ba năm. Khi đứa trẻ lên ba tập nói bi bô, thường hỏi mẹ rằng bố con đâu? bà Thiếc chỉ vào cái bóng mình trên vách khi thắp đèn lên mà nói “Đấy cha con đấy, cha đã về đấy” đức trẻ ngỡ là thật. Đến năm sau, chàng họ Trương, chồng bà mãn lính trở về, thấy con đã lên 4 xinh đẹp. Chàng Trương đòi bế bồng con, thì đứa bé khóc, đầy chàng ra và nói bi bô “ông không phải cha tôi, cha tôi đến tối mới về cơ”. Thế là, chàng Trương nổi máu ghen vợ đánh mắng vợ là ở nhà ngọai tình, tối rủ bạn trai về nhà để làm cha đứa trẻ. Nàng Vũ Thị Thiết hết lời giải thích cho chồng là chuyện cái bóng mình trên vách. nhưng chàng Trương không tin, còn đuổi vợ ra khỏi nhà, bà Vũ Thị Thiết khóc than và tủi phận đã gieo mình xuống khúc sông ở Nam Xang tự trầm chết. Đến tối, người cha, tức chàng Trương, thắp đèn dầu lên, đức bé thấy bóng cha trên vách, bèn reo lên “Kìa cha đã về đó, cha tôi đó”. Lúc ấy chàng Trương mới hiểu ra sự tình và hối hận đã đuổi vợ đi. Chàng Trương bồng con đi tìm vợ, thì đã muộn! Người dân ở ven sông nói nàng Vũ Thị Thiết đã chết trôi rồi. Chàng than thân, trách phận là nóng giận mất khôn.Chàng chuộc lỗi. Hôm sau, lập mộ đàn tràng cúng tới giải oan cho nàng họ Vũ. Dân chúng địa phương thấy câu chuyện thương tâm, ly kỳ đã truyền tụng mãi. Vài chục năm sau, vua Thánh Tông đi tuần du qua khúc sông này, thấy có miếu ai khói hương nghi ngút, vua dừng lại hỏi han dân chúng, và được kể sự tích thế. Vua khảng khái làm bài thơ thương tiếc kẻ bạc mệnh trinh tiết Vũ Thị Thiết và ra lệnh sửa miếu bà cho khang trang, ban sắc phong.
Đây là một truyện dân gian có thật trong cổ thư. Về sau, được chép vào sách “Truyền kỳ mạn lục” của Nho gia Nguyễn Dữ, và tục biên của Đòan Thị Điểm. Câu chuyện bà Vũ Thị Thiết được chép trong sách là “Chuyện Thiếu Phụ Nam Xương”. Chuyện tích này xảy ra đã 600 năm trước. và được dân gian miền Bắc truyền tụng từ đời này qua đời nọ trong thời Nho. Thậm chí, truyện cổ dân gian “Thiếu Phụ Nam Xương” này còn được dựng thành phim nhựa ở miền Nam Việt Nam trong thập niên 60 và được giải thưởng điện ảnh lúc đó. Các cổ thư, tân thư viết về bà Vũ Thị Thiết đều gọi “Tiết phụ” (người đàn bà họ Vũ có tiết hạnh). Dân gian vùng huyện Nam Xang trước năm 1945 vẫn có hương khói thờ bà hàng năm không dứt, để cảm thông, thương tiếc cho nỗi oan khuất của một phụ nữ bị chồng phụ bạc, nghi oan, đến nỗi tự trầm.
Bài viết của tác giả Cự Vũ (Vũ Hiệp) (n.d.) trên website https://www.hovuvo.com/Default.aspx?View=ViewNews&NewsID=239
