Bà nổi tiếng là một nữ lưu tài giỏi, đạo đức và sùng bái đạo Phật. Quê hương của Bà ở làng Thạch Lỗi, huyện Cẩm Giang, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương. Thời thiếu nữ bà nổi tiếng đẹp sắc nước, hương trời, lại có nết na đoan trang, thanh nhã. Còn giỏi cả chữ, biết kinh thư và đủ tứ Đức: Công, Dung, Ngôn, Hạnh. Họ Vũ nhà bà vốn xa xưa có gốc từ làng Mộ Trạch từ đời Trần, di cư về làng Thạch Lỗi đã 8, 9 đời rồi.
Tiếng đồn Bà có sắc, có tài thi thư, giỏi cả ca ngâm, đức hạnh. Bấy giờ Tây Định Vương đã có Chính phi (vợ cả), nghe tiếng đồn về Bà, bèn hạ lệnh triệu về phủ cho làm Thứ phi. Về sau, Tây Định Trịnh Tạc lên ngôi (1659 – 1682) rất mực yêu thương Bà Ái phi Vũ thị Ngọc Lễ. Dù Chúa đã có 3 con trai lớn là Trịnh Úc, Trịnh Đức, Trịnh Lương là các con của Bà Chính phi Trịnh Ngọc Lung (quê ở làng S. Sơn (làng Chúa), huyện Vĩnh Phúc, trấn Thanh), con gái quan Thái Tể Quảng Quận Công họ Trịnh. Nhưng lúc Chúa Tây (Tạc) gần mất (thọ 77 tuổi) đã chọn con tứ tư là Trịnh Căn (sinh năm 1633) là con bà Thứ phi Vũ Thị Ngọc Lễ lên ngôi Chúa.
Bà Ngọc Lễ là con gái của quan Hồng Nhân Công họ Vũ, ngừơi xã Thạch Lỗi (huyện Cẩm Giàng). Có lẽ Bà sinh ra Trịnh Căn lúc 17, 18 tuổi? Như thế Bà sinh vào khoảng năm 1614 hay 1615? Kém Chúa Trịnh Tạc khoảng 10 tuổi và con Trịnh Căn kém cha chừng 27, 28 tuổi? Trịnh Tạc sinh năm 1606 (Bính Ngọ).
Theo Nho gia thạc học Phạm Đình Hổ (1768 – 1839) là ngừơi gần làng Bà ở huyện Cẩm Giàng và sống sau Bà Chúa họ Vũ này khoảng hơn một trăm rưỡi năm. Ông Chiêu Hổ không hề phê phán gì Bà Chúa Cẩm Giàng lời nào cả như ông đã nhận xét xấu về Bà Thái phi họ Vũ quê ở làng Mi –Thự. Chứng tỏ Bà Chúa Vũ thị Ngọc Lễ là người phụ nữ họ Vũ cao quí và tốt về hàng trạng.
Căn cứ ở sách Trịnh Gia Chính Phả của Học giả Nhật Nham Trịnh – Như – Tấu (gốc Bắc Giang, hậu duệ 8, 9 đời của Án Đô Vương Trịnh Bồng 1787) ấn hành năm 1933 – 1934, trang 84, cho biết danh hiệu, họ tên, lý lịch Bà là:
* Thái Phi họ Vũ, húy Ngọc Lễ, tên Thụy (cúng cơm) là Từ – TÁ, quê ở xã Thạch Lỗi (huyện Cẩm Giang). Con gái cụ Hồng Nhân Công họ Vũ. Bà sinh ra đức Chiêu Tổ Khang Vương Trịnh – Căn (1633 – 1709) và là Ái phi của Hoằng Tổ Dương Vương Trịnh – Tạc. Bà mất ngày 22 tháng Bảy ÂL (không rõ năm và tuổi thọ). Tôn lăng của Bà táng ở xứ Mạnh Sơn (có lẽ ở Thanh Hóa)?
* Thuở xưa, làng Thạch Lỗi ở Cẩm Giàng, thời Vua Lê – Chúa Trịnh, họ Vũ ở đó được trọng vọng. Bà Chúa này đã ban ơn cho dòng họ nhà Bà và làng Bà nhiều đặc ân và ruộng đất để giúp dân làng và toàn huyện được hơn các nơi khác. Trước năm 1945, ở làng Thạch Lỗi, dòng họ Vũ nhà Bà còn đông con cháu, tuy đã suy tàn công danh từ khi nhà Tây Sơn tiêu diệt Chúa Trịnh Khải và Trịnh Đồng (1786 – 1788). Nhưng Miếu thờ Hồng Nhân Công và Bà Chúa Cẩn Giàng vẫn thường năm còn gương khói (nên biết, tên huyện Cẩm Giàng có nghĩa là Sông Gấm). Nhưng từ năm 1730, bạo chú Trịnh Giang lên ngôi 11 năm, độc ác kiêu căng. Hắn hạ lệnh húy kị chữ Giang, nên nhân dân phải gọi tránh là Giàng (như tên 3 huyện Cẩm Giang, Vũ Giang vàTống Giang, đã đọc trệch đi thành Cẩm Giàng, Võ Giàng và Tống Sơn từ đó đến nay). Dân chúng Đàng ngoài thế kỷ 17, 18 đã tôn kính Bà Vũ Thị Ngọc Lễ, thường gọi là Bà Chúa Cẩm Giang là thế.
* Sinh thời Bà sùng đạo Phật, bỏ tiền của tu tạo nhiều chùa tháp thờ Phật ở quanh vùng quê hương Bà và quanh kinh thành Thăng Long. Bà là Vợ một Chúa và Mẹ một Chúa thịnh thời nhà Trịnh đời Hậu Lê. Không phải phụ nữ nào thuở xưa, dù con nhà gia thế mà đã đựơc là Thái Phi? Thời đó Chúa Trịnh là chúa tể toàn quyền binh ở Đàng Ngoài, Vua Lê chỉ là bù nhìn, hư vị hư danh vô thật đáng thương. Nên vợ chúa, mẹ chúa Trịnh, còn lớn hơn, hiển hách hơn cả Hoàng Hậu, Thái Hậu Nhà Lê! Vì Bà là Mẹ Chúa Trịnh Căn, nên là Thái Phi.
Bài viết của tác giả Cự Vũ (Vũ Hiệp) (n.d.) trên website https://www.hovuvo.com/Default.aspx?View=ViewNews&NewsID=239
nguồn ảnh：AI
