Sáng ngày 10 tháng 7 năm 2025, tức ngày 16 tháng 6 Ất Tỵ, dòng họ Vũ – Võ vùng Anh Sơn, Nghệ An đã tổ chức trọng thể lễ khánh thành Đền thờ đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
Trong đời sống tâm linh của người Việt Nam, Thánh Mẫu Liễu Hạnh là một trong 4 vị “Tứ bất tử” của đạo thờ Thần thiêng liêng, được tôn vinh, trọng vọng, được thờ phụng và sống mãi trong tâm thức và niềm tin của mọi người dân. Thánh Mẫu Liễu Hạnh là Mẫu nghi thiên hạ, tượng trưng cho phẩm chất cao đẹp và vai trò to lớn của người phụ nữ, người mẹ Việt Nam. Mẹ từ bi quảng đại, cứu độ muôn dân.
Tương truyền rằng: Mẹ đi đánh giặc, qua vùng địa linh Anh Sơn, Nghệ An. Con ngựa của Mẹ bị thương, máu nhỏ giọt vào đất linh thiêng. Mẹ hiển thánh.
Vùng đất này mà Nguyễn Trãi đã miêu tả trong Đại cáo Bình Ngô: “Miền Trà Lân trúc chẻ, tro bay” có một người con họ Vũ – Võ là Võ Văn Trứ, được làm đệ tử của mẹ, vừa là Tiểu đồng quan, vừa đội chân hương ngọn khói. Ông cùng anh em trong họ lập Miếu điện thờ Liễu Hạnh công chúa đệ nhất Thiên đình. Miếu điện có Tam tòa trên triền núi Nghè ven sông Lam, thuộc thôn 1, xã Lĩnh Sơn, huyện Anh Sơn cũ, nay là xã Yên Xuân, tỉnh Nghệ An.
Trước đó, đệ tử kiêm đồng tử Võ Văn Trứ tấu trình, đề đạt lên vua Minh Mạng, triều nhà Nguyễn, vào năm “Minh Mạng nhị niên tuế thứ, Mậu Tý niên, tam nguyệt, nhất nhật”. Vua phê duyệt, chấp nhận và tặng phong Liễu Hạnh công chúa là Hòa diệu Đại vương Thượng đẳng thần. Ngoài ra vua còn phong tặng:
-Cửu trùng công chúa Diệu Hạnh chân nhân hiệu viết từ báu.
-Quế Hoa công chúa.
-Bản Hoàn quan tướng nhất thiết uy linh.
-Tổ sư Tự trung phi.
-Tổ cô Mộc tinh công chúa họ Võ.
Trong văn sắc ghi rõ: Đệ tử Võ Văn Trứ phụng đạo và ký tên.
Vua cấp đất cho làm Miếu điện và cho quyền sử dụng. Trích lục đất có Lý trưởng Bùi Quý Tự ký và đóng triện (con dấu) cùng chữ ký của bậc kỳ lão Nguyễn Văn Tình.
Trong trích lục có ghi: Anh Sơn phủ, Lương Sơn huyện, Đặng Sơn tổng, Nam Sơn xã, Xuân Thủy phường – Võ Văn Thành tộc trưởng đồng tộc đẳng.
Nguyên bản thôn Núi Nghè, xứ Bắc bên cận sông Lam, hợp đồng tộc đẳng, được sở hữu sở tại thử xứ được lập Điện phụng sự tư hứa từ (tức là một lời hứa của bề trên cho Họ được quyền sử dụng cả núi Nghè).
Dòng họ Võ nơi đây, ngoài trích lục đất, còn giữ được hai Đạo sắc của các đời Vua triều Nguyễn bằng chữ Hán và được dịch nghĩa sau:
- Đạo sắc vua Duy Tân:
Sắc cho phường Xuân Thủy, huyện Lương Sơn, tỉnh Nghệ An, hiện đang thờ cúng Liễu Hạnh công chúa tôn thần, là bậc giúp nước, che chở cho dân nhiều lần linh ứng, đến bây giờ mới ban cấp Sắc văn. Nay ta nối ngôi, vâng mệnh lớn của Trời, lại nghĩ đến công lao của Thần, vậy nên khá phong rõ ràng là Hoằng Thi Phổ Độ Anh Linh Tĩnh Chánh Diệu Hóa Trang Huy Dực Bảo Trung Hưng Thượng Đẳng Thần, chuẩn cho phép được thờ cúng như trước đó. Thần hãy rỏ rõ sự linh ứng để che chở cho dân của ta, kính vậy thay!
Ngày mồng 8 tháng 6 nhuận năm Duy Tân thứ 5 (năm 1911)
- Đạo sắc của vua Khải Định:
Sắc cho phường Xuân Thủy, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An, từ trước đến giờ đang thờ cúng vị thần vốn đã tặng là Hoằng Thi Phổ Độ Anh Linh Tĩnh Chánh Diệu Hóa Trang Huy Dực Bảo Trung Hưng Liễu Hạnh Công Chúa Thượng Đẳng Thần, là bậc giúp nước che chở cho dân nhiều lần linh ứng, trải qua các triều đều đã ban cấp Sắc phong cho phép thờ cúng, nay vừa đúng gặp dịp Trẫm mừng thọ lần thứ 40, có ban chiếu báu để tỏ rõ ơn trên long trọng làm lễ nâng trật, vẫn chuẩn cho phép được thờ cúng như cũ, lại ghi chép vào tự điển để tỏ rõ trật tự, phép tắc trong ngày đại lễ Quốc gia, kính vậy thay!
Ngày 25 tháng 7 năm Khải Định thứ 9 (năm 1924)
Hai đạo sắc cùng trích lục cấp đất được con cháu họ Vũ Võ cất giữ như báu vật tại Nhà thờ của tộc trưởng Võ Văn Nghi, hậu duệ của cụ Võ Văn Trứ, chi 3, đời thứ 5 ở xã Lạng Sơn, huyện Anh Sơn cũ.
Tương truyền ở Miếu Điện thờ trước đây có một con rắn rất lớn chực hầu; phía hậu là núi cao, có 2 con gấu canh giữ; phía mặt tiền là con sông Lam, dòng nước chảy uốn vào trước Điện thờ, trở thành một chỗ nước xoáy, thuyền bè vào dễ, ra khó. Miếu Điện rất linh thiêng, ai có tâm đảo cầu thì được linh ứng ngay. Bởi thế người người rất cung kính, khói hương phụng thờ luôn nghi ngút. Dân sông nước đi thuyền ngang trước cửa Miếu phải ngả mũ nón, không dám nhìn thẳng. Từ xưa, hàng năm cứ đến ngày 3 tháng 3 âm lịch, dân làng tổ chức rước Phạn trên bộ, dưới thuyền uy nghi, rộn ràng, về lễ Đền đông vui, tấp nập. Đáng tiếc là Miếu thờ có lần bị cháy, có năm nước lũ dâng lên xói mòn bờ sông, nhiều cây cổ thụ bị kéo đổ. Lễ hội cũng mai một dần theo thời gian.
Năm 2000, doanh nhân Võ Văn Giáp, quê Anh Sơn và bà con dòng họ Võ nơi đây, dựng 1 gian Miếu thờ trên nền đất cũ. Đến năm 2010 lại tôn tạo Miếu một lần nữa, nhưng không thể trả lại được như nguyên trạng. Lúc đó trước Miếu thờ vẫn còn 3 cây đa cổ thụ hàng trăm năm tuổi, cành lá xum xuê, rợp bóng mát, đứng chênh vênh bên bờ sông Lam.
Liên quan đến Miếu thờ có lắm sự ly kỳ, như ông Võ Văn Bình, một thầy cúng ở Hùng Sơn, ở cách xa nơi đây trên 20km, được bề trên mách bảo phải hợp tác với doanh nhân Võ Văn Giáp và chi họ Võ Lạng Sơn, tư vấn khôi phục lại Miếu thờ. Rồi sự trừng phạt đối với người mang bát hương bằng gỗ của Miếu về dùng và chỉ được hóa giải khi trả về nơi cũ.
Việc khôi phục Miếu thờ chưa đâu vào đâu thì năm 2014, cả gia đình ông Giáp chuyển ra Hà Nội định cư, dù việc làm đang dang dở. Một thời gian ngắn sau, doanh nghiệp ông Giáp bị phá sản. Đây là thất bại nặng nề trong cuộc đời kinh doanh của ông. Sau này nghiệm lại, ông Giáp cả quyết căn do là ông chưa thực hiện được lời hứa xây dựng lại Đền thờ Núi Nghè, nơi thờ tự Thánh Mẫu Liễu Hạnh và các vị Thần linh khác. Ông nói, ông nhiều lần bị quở trách, không phải mộng mị ban đêm mà ngay giữa ban ngày, Tổ Cô phán: “Trâu ta ăn cỏ đồng ta / Đừng thấy cỏ tốt mà ra đồng người. Có phúc, có đức mới được giữ cây hương, ngọn khói con ạ”. Ông Giáp cũng nhiều lần thấy Thánh Mẫu về. Có lần Mẫu nói: Thuở trước Đền thờ Tiên Tổ đắc / Sao mà con cháu lại thơ ngây. Ông cho là sự lạ mà khẳng định đó lại là sự thật.
Thánh Mẫu Liễu Hạnh là Mẫu nghi thiên hạ, được thờ tự rất nhiều nơi trên đất nước Việt Nam, không chỉ dòng họ Vũ – Võ mà cho tất thảy mọi dòng họ. Nhưng riêng ở núi Nghè, Anh Sơn, việc đăng cai và thờ phụng trực tiếp là họ Vũ – Võ. Vua Minh Mạng đã chỉ định ông Võ Văn Trứ phụng đạo. Rồi các đời vua Duy Tân, Khải Định đã ra các đạo sắc nhắc lại hậu duệ của cụ Võ Văn Trứ tiếp tục quản lý và tôn tạo. Đó là duyên nghiệp. Doanh nhân Võ Văn Giáp ý thức là duyên nghiệp đó vận vào mình.
Thế là đầu năm 2025, vợ chồng doanh nhân đã về quê, trao đổi thống nhất với họ tộc, xây dựng lại Đền thờ Núi Nghè đàng hoàng, to đẹp hơn. Bà con họ Vũ – Võ và cả những họ khác đã hăng hái công đức tiền của, công sức thi công. Mỗi hộ gia đình đã tự nguyện đóng góp 4 triệu đồng. Có cháu công đức 50 triệu đồng. Riêng gia đình ông Võ Văn Giáp chịu trách nhiệm toàn bộ phần gỗ (đắt đỏ nhất) và 50 triệu đồng tiền mặt, chiếm trên nửa kinh phí công trình, được hạch toán trên 700 triệu đồng.
Ngôi Đền khang trang, vững chãi, kiến trúc đẹp. Nơi đây thờ tự ba vị thánh:
-Đệ nhất Thượng thiên Thánh Mẫu Liễu Hạnh
-Đệ nhị Thánh Mẫu Thượng ngàn
-Đệ tam Thoải phủ.
Lễ khánh thành Đền thờ diễn ra trang trọng với sự tham gia của gần 300 bà con các dòng họ. Lãnh đạo xã Lĩnh Sơn cũ đã trịnh trọng đọc Quyết định bàn giao công trình cho xã mới là Yên Xuân và đề đạt Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch Nghệ An tiếp nhận công trình Văn hóa tâm linh.
Ông Võ Đức Phong – Phó chủ tịch Hội đồng dòng họ Vũ – Võ Nghệ An thay mặt Đoàn đại biểu Hội đồng dòng họ Tỉnh phát biểu ý kiến. Ông ghi nhận và biểu dương bà con họ Vũ – Võ Anh Sơn đã xây dựng được công trình Văn hóa tâm linh có tính lịch sử cao, ít nơi có được và công trình to đẹp, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, thực hiện ước vọng phục hồi, tôn tạo Đền thờ để có nơi thờ tự các bậc Thánh nhân đã có công với nước, với dân.
Thầy cúng Võ Văn Bình – một người con họ Võ đất Anh Sơn – thông tuệ và có biết nhiều về Hán tự đã lên giới thiệu 3 đạo sắc cùng trích lục ban cấp đất xây Đền thờ, đồng thời trình bày nội dung, ý nghĩa các đạo sắc của các Triều vua nhà Nguyễn.
Dù đã trải qua hàng trăm năm, bao can qua, biến cải, các di tích lịch sử vẫn còn đây. Được thấy các hiện vật cùng với ngôi Đền khang trang, bà con rất vui sướng và tự hào. Lại được thầy Bình giới thiệu, giảng giải thêm nên càng thấy yêu quý, trân trọng những gì dòng họ đã làm ra, đã trải qua.
Thầy cúng Võ Văn Bình vốn là người gắn bó từ lâu với Hội đồng dòng họ Vũ – Võ Nghệ An. Ông đã thực hiện nhiều công việc tâm linh, chủ trì nhiều nghi lễ và tổ chức các chuyến hành hương về đất Tổ ở Hải Dương.
Năm 2011, ông cùng ông Võ Văn Hiến dẫn đoàn ra ngoài Mộ Trạch dự Lễ hội Mồng 8 tháng Giêng – Ngày sinh của Tổ.
Ông Võ Văn Bình đã chủ trì xin và rước đất cùng nước trong giếng Chùa Đại Tuệ ở huyện Nam Đàn (cũ), Nghệ An ra Nhà thờ thần Tổ để cầu mát và dâng lễ. Sau đó ông đã xin 3 chân hương (ở 3 nơi: Lăng Thần Tổ ở Mộ Trạch, Lăng Thân Mẫu Thần Tổ ở Chí Linh và Lăng Cao Tổ ở Nam Sách, tỉnh Hải Dương) đồng thời rước ảnh Thần Tổ về Anh Sơn, Nghệ An.
Ông Võ Văn Hiến lúc đó là chủ tịch UBND xã Hùng Sơn và cũng là tộc trưởng một chi họ Võ. Ông đã hiến đất của gia đình để xây nhà thờ của chi họ, với chi phí thời điểm ấy là 130 triệu đồng. Ảnh Thần Tổ và các chân hương được rước về nhà thờ và trang trọng đặt lên vị trí. Bước vào hành lễ thì có một con rắn Hổ chúa rất lớn từ đâu bò lên Long ngai nằm nhìn. Mọi người vẫn để yên như thế và thực hiện tế lễ bình thường như không có gì xảy ra. Đêm đó rắn lột xác và xác lột vắt trên Long ngai, rồi bò đi đâu không biết. Ấy cũng là sự lạ.
Năm 2014, Hội đồng dòng họ Vũ – Võ Nghệ An có ý nguyện xây dựng Nhà thờ Thần Tổ trên đất thành phố Vinh. Ông Võ Văn Miên, một doanh nhân Nghệ An đã hiến 500m2 đất cho dòng họ. Mảnh đất vuông vức, gần sát Quốc lộ 1, vùng ngã 3 Quán Bàu, thuộc thành phố Vinh cũ.
Lễ động thổ được bày biện đầy đủ lễ vật và thầy Võ Văn Bình chủ trì. Sau khi thực hiện một số nghi thức, đến đoạn xin âm dương (mà miền Trung gọi là xin “geo”), thầy đã gieo đồng tiền đến hơn 20 lần vẫn không có kết quả, làm nóng mặt, không biết sai sót gì; người dự lễ thì hoang mang, không hiểu vì sao. Chắc chắn là bề trên không đồng ý, không cho thực hiện. Bác Võ Quang Minh – Chủ tịch Hội đồng dòng họ Vũ – Võ Nghệ An hội ý Ban thường trực và quyết định vẫn cứ tiến hành động thổ, đào đất, căng dây, nhưng chưa tiến hành xây móng. Sau nghiệm lại thì thấy rằng mảnh đất 500m2 mà doanh nhân Võ Văn Miên hiến tặng lại là đất chỉ được sở hữu 50 năm, như là đất mượn có thời hạn, không vĩnh cửu. Mảnh đất tuy vuông vức, thuận tiện giao thông nhưng lại nằm lọt thỏm giữa 3 bên đều là nhà cao tầng, cư dân sinh sống. Chốn linh thiêng không ở đây được. Điều hữu duyên là sau động thổ ít ngày, có nguồn mách bảo có vị trí đất phù hợp với nơi đặt đền, chùa và nhất là làm Nhà thờ họ Vũ – Võ. Đó là mảnh đất mà Đền Triều Đa hay Nhà thờ Triều Đa của dòng họ Vũ – Võ Nghệ An hiện hữu hiện nay.
Mảnh đất rộng trên 2000m2, trước đây là Đền thờ Triều Đông, ở làng Mỹ Thượng, xã Hưng Lộc, thành phố Vinh. Xưa kia cụ Võ Tư Biểu đã đến đây sinh cơ, lập nghiệp, tạo ra làng chỉ toàn người họ Vũ – Võ. Sau này do mua bán đất đai, xen dắm nên mới có các họ khác cùng sinh sống. Dòng họ Võ Văn nơi đây đã xây Đền triều Đông. Khoảng năm 1957-1958 theo chủ trương của trên, Đền bị phá dỡ để làm nhà Hợp tác xã mua bán. Nền nhà bị bỏ hoang, có trồng một số cây bạch đàn. Không ai dám ra làm nhà ở trên nền đất đó. Cũng có một số người ra ở nhưng không sống được, phải bỏ đi. Dòng họ Vũ Võ Nghệ An đã xin được mảnh đất đó và Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An cấp, có bìa đỏ hợp pháp. Năm 2015, dòng họ đã xây Đền Triều Đa hay Nhà thờ Triều Đa. Đền thờ vọng Thần Tổ Vũ Hồn (được xem là Thủy Tổ họ Vũ – Võ Việt Nam), thờ Thần bản thổ Võ Tư Biểu và 1 gian thờ các liệt tổ họ Vũ – Võ trên đất Lam Hồng. Đền thờ có Thượng điện, Hạ điện, nhà hội họp với các đồ thờ tự và cơ sở vật chất đầy đủ. Khuôn viên có 2 mặt đường (đường Phan Văn Chí và đường liên thôn), phía sau là cánh đồng thoáng đãng, kề bên là bãi đậu xe. Mới được 10 năm, nhưng cây cối xung quanh đã thành cổ thụ, xanh um. Đây là vị trí rộng rãi, đẹp đẽ, phù hợp với cơ sở tâm linh. Chắc là bề trên xếp đặt cho nơi này và dòng họ Vũ – Võ Nghệ An có cái duyên để thụ hưởng. Cũng như Đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở Anh Sơn, Thánh Mẫu tuy là Mẫu nghi thiên hạ, nhưng họ Vũ – Võ nhận được sự tin cậy và được giao phó xây dựng, quản lý, thờ phụng. Đó là duyên nghiệp nhưng cũng là trách nhiệm lớn lao của mỗi người con họ Vũ – Võ trên đất Nghệ An.
VŨ TRỌNG PHAN
