Một bà mẹ họ Vũ hiền lành, phúc hậu, sinh 5 người con trai thành đạt lẫy lừng, bà là vợ của Hương cống Vũ Quốc Sĩ sinh năm Kỷ Tỵ 1569.
Sách “Công dư tiệp ký” (Ghi vội ngoài lúc làm việc công) của Tiến sĩ nho gia Vũ Phương Đề, bài số 4 nhan đề: Mộ Trạch Tể tướng ký (Ghi lại chuyện ông Tể tướng làng Mộ Trạch Vũ Duy Chí) có đoạn chép rằng:
Mẹ ông Vũ Duy Chí là người nhân đức, lúc trẻ tuổi bà thường tảo tần đi các chợ buôn bán. Một hôm có người đàn bà bán lụa, trong lúc vội vã xếp gánh hàng vải, vô tình đánh rơi một bó lụa mà không biết, rồi bỏ đi, bà trông thấy tình cờ nhặt bó lụa ấy cất đi, một lát sau người bán lụa quay trở lại tìm kiếm không thấy, than khóc rầm rĩ. Bà hỏi han đích xác rồi lấy bó lụa đó ra trả lại cho người mất. Người bán lụa lấy ra hai tấm lụa để trả ơn. Bà vội cười nói rằng: “Nếu tôi lấy 2 tấm lụa nhà chị biếu thà rằng tôi giấu đi lấy cả bó lụa còn nhiều hơn. Tôi thương chị mất của mà về tất chồng chị trách mắng cho nên tôi trả chị hết, chứ tôi có mong chị trả ơn cho tôi đâu” rồi bà từ chối khéo không nhận chút nào, mọi người có mặt tại phiên chợ đều khen ngợi bà tốt, phúc đức và không có lòng tham. Hôm đó trở về nhà, đêm bà nằm mơ thấy phía trước nhà bà có đám mây ngũ sắc (5 màu) hiện ra, bà liền vơ lấy ôm vào lòng, một lúc sau thì đám mây đó tan. Về sau bà sinh được 5 người con trai:
Người con thứ nhất là Vũ Tự Khoái, lúc còn nhỏ mà đã có chí rất lớn, năm 17 tuổi Tự Khoái đã vào kinh đô làm việc. Lúc đó Phù Quận công và Hoa Quận công tức Trịnh Lịch và Trịnh Sâm là con trai thứ 16, 17 của chúa Trịnh Tráng được Vương Thượng Văn Tổ Trịnh Tráng yêu quý nuông chiều hết mực. Nhiều người thấy thế đều hướng vọng về hai Quận công trẻ này nhưng ông lại xin vào làm môn hạ cho Tây Quận công. Vì ông đã có công hầu hạ Dương vương Trịnh Tạc từ khi còn là thế tử từ năm 1645 – 1659, về sau Trịnh Tạc lên ngôi chúa, ông được triều đình phong chức Tả Thị lang.
Người con thứ hai của bà là Vũ Bạt Tụy đỗ Hoàng giáp khoa Giáp Thìn (1634) làm quan đến chức Tự Khanh.
Người con thứ ba là Tể tướng Vũ Duy Chí.
Người con thứ tư là Vũ Phương Trượng làm đến chức quan Thượng thư.
Người con thứ năm của bà là Vũ Cầu Hối đỗ Tiến sĩ khoa Kỷ Hợi 1659 làm quan đến chức Tham chính xứ Thanh Hóa.
Rõ ràng bà phải có nhiều nhân đức lắm mới sinh được 5 người con đều công thành danh toại, đều được trọng dụng bổ nhiệm giữ chức vụ quan trọng thời vua Lê chúa Trịnh. Gia phả họ Vũ ở Mộ Trạch xưa đã xếp ông bà là Tổ phụ của Hậu Ngũ Chi.
Bộ sách Mộ Trạch Vũ tộc thế hệ sự tích đã ghi rõ gia cảnh của bà Vũ Thị Thứ như sau: Bà sinh năm Bính Tý 1576, là con gái của cụ Tỷ nhà cũ ở xóm ngõ Nam, nay về phía Đông nhà thờ Thế Khoa – một nhà thờ chi họ ông bà Vũ Quốc Sĩ – Vũ Thị Thứ. Vì gia cảnh quá túng thiếu, đông con (5 trai 1 gái) nên phải rời làng Mộ Trạch đem các con về kinh đô Thăng Long. Trên đường đi, lúc dừng chân ở chợ Yên Nhân có người tâu xin mua 2 người con của ông bà bằng 2 thỏi bạc, nhưng ông bà không bán dù gia cảnh quá đói nghèo. Ông bà tới Thăng Long cư ngụ ở phường Phục Cổ, bà Thứ làm nghề đổi tiền để phụ chồng nuôi con. Nhà cửa thì chật chội nên ông Quốc Sĩ phải đến cư trú ở chùa Trường Lạc phía sau phố xá mở trường dạy học. Ngày tết Đoan Ngọ có học trò đến biếu ông nửa quả dưa, ông bà và các con cứ nhường nhịn nhau mãi không chịu ăn, ông bà ném dưa xuống ao, mọi người đều cho là nhà có đức mới nhường nhịn đến thế. Về sau nhờ phúc ấm do các con bà làm quan chức vụ lớn trong triều, lúc bà mất được triều đình tặng chính phu nhân có thụy hiệu là Phúc Diên. Bà mất ngày 9/5.
Gần 200 năm sau, ông Vũ Phương Lan khi chép Mộ Trạch Vũ tộc thế hệ sự tích còn ca ngợi bà có đức độ đáng làm gương cho đời sau về thái độ không tham lam và ăn ở có đạo đức, cho dù hoàn cảnh gia đình nghèo túng, bà vẫn nuôi dạy con cái thành danh đỗ đạt, ít có gia đình nào được nhiều phúc hậu như thế. Bà Vũ Thị Thứ là bà mẹ họ Vũ xuất sắc thuở xưa đáng nêu ra cho đời sau học tập và giữ đức hạnh như bà. Gia đình bà được các sử sách cũ đề cao là một gia đình được “Phúc đức tại mẫu” nhờ một người mẹ mẫu mực nhân từ. Về sau các cháu nội của bà ngành thứ Vũ Bạt Tụy có mấy người con đỗ đại khoa như Hoàng giáp Vũ Duy Đoán làm quan đến chức Thượng thư; ngành con Tể tướng Vũ Duy Chí có Vũ Duy Hài đỗ Tiến sĩ khoa Kỷ Hợi 1659 và nhiều con cháu chắt đỗ Hương cống làm quan trong triều đình. Người đời sau cho là nhờ đức ấm của bà và dương phúc của ông Vũ Quốc Sĩ.
Ông Vũ Quốc Ái – Thường trực Ban quản lý Di tích Mộ Trạch, xã Tân Hồng, huyện Bình Giang đọc Chúc văn nhân ngày Húy nhật Đức Thần tổ Vũ Hồn.
VŨ QUỐC ÁI
Sưu tầm và biên tập
Trích từ: Thông tin dòng họ Vũ – Võ Việt Nam 2023
