Cụ Vũ Oanh tức Vũ Duy Trương sinh ngày 24 tháng 9 năm 1924 tại thôn Vĩnh Lại, xã Vĩnh Tuy nay là xã Vĩnh Hưng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Gia đình cụ có bảy anh chị em. Cả bảy anh chị em cụ đều tham gia hoạt động cách mạng, hầu hết đều giữ các chức vụ quan trọng trong chính quyền Việt Nam như:
– Cụ Vũ Duy Cương, giáo viên tiểu học, tham gia cách mạng từ trước năm 1930, đã từng bị Pháp bắt giam, mất năm 36 tuổi.
– Cụ Vũ Duy Hiệu tham gia cách mạng trước năm 1930, từng làm Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương (8/1945-6/1946); Bí thư Tỉnh ủy Thái Bình (7/1946-3/1947); Bí thư Tỉnh ủy Hải Dương (4/1947-7/1948); Phó Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Liên khu 3 (8/1948- 4/1951); Giám đốc Vụ Nghiệp vụ Ngân hàng Trung ương (5/1951-4/1958); Phó Tổng Giám đốc (nay là Phó Thống đốc) Ngân hàng Nhà nước (5/1958-10/1977), Phó ban Tài mậu Trung ương Đảng (Phó Chánh Văn phòng Trung ương Đảng).
– Cụ Vũ Duy Kiểm (Vũ Hạnh) tham gia cách mạng trước năm 1945, là Giám đốc Nhà máy in tiền đầu tiên của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, từng là Giám đốc Nhà máy điện Yên Phụ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Thái.
– Cụ Vũ Duy Lực (Vũ Thanh Giang) là một trong 4 tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn pháo cao xạ đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, tham gia trực tiếp Chiến dịch Điện Biên Phủ, là Phó Tham mưu trưởng Quân chủng Hải quân, Sư đoàn trưởng Pháo binh, Cục trưởng Cục Thanh tra quân đội.
– Cụ Vũ Thị Diệu tham gia cách mạng trước năm 1945, cửa hàng trưởng mậu dịch quốc doanh đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Bách hóa Trung ương.
– Cụ Vũ Duy Quất (Vũ Thu) nguyên Bí thư Huyện ủy Ninh Giang, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Bắc Kạn, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Yên Bái và Vụ trưởng Vụ Tổ chức, Tòa án nhân dân tối cao.
Cha mất sớm khi cụ mới 3 tuổi, các anh em của cụ được mẹ nuôi nấng. Thuở nhỏ, cụ được học bậc tiểu học tại quê nhà. Chịu ảnh hưởng của thầy giáo, vốn là một đảng viên cộng sản và sau đó là của anh cả và anh hai, cụ đã sớm nhận thức và định hình con đường hoạt động của mình.
Từ năm 1941, cụ tham gia Việt Minh, hoạt động trong Đoàn Thanh niên Cứu quốc. Tháng 3 năm 1945, khi Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương, cụ là Bí thư chi bộ Thanh niên cứu quốc của Thành ủy Hà Nội. Cuối tháng 7 năm 1945, cụ được Xứ ủy Bắc Kỳ chỉ định làm Trưởng đoàn đại biểu Hà Nội đi dự Đại hội Quốc dân Tân Trào. Tổng khởi nghĩa nổ ra, cụ được cử làm Chủ nhiệm Mặt trận Việt Minh thành Hoàng Diệu, phụ trách khối tự vệ thanh niên Hà Nội. Sau ngày Toàn quốc kháng chiến, cụ được chỉ định làm Bí thư Tỉnh ủy Hà Đông (1946), sau đó đổi sang làm Bí thư Tỉnh ủy Hà Nam (1947). Năm 1948, cụ được bổ nhiệm làm Chánh văn phòng Quân ủy Trung ương khi mới 24 tuổi. Sau đó, cụ lần lượt giữ các chức vụ Ủy viên Liên khu ủy Khu 3, Phó Chính ủy Đại đoàn Đồng Bằng, Cục trưởng Cục Địch vận, Phó ban Tổ chức Trung ương. Từ năm 1979 đến năm 1981, cụ lần lượt giữ chức Phó ban Công tác giúp nước bạn Campuchia, sau đó là Phó Trưởng ban thứ nhất Ban Tổ chức Trung ương. Năm 1982 cụ làm Trưởng ban Nông nghiệp Trung ương, sau đó là Trưởng ban Kinh tế Trung ương. Cụ được bầu làm Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa IV và trở thành Ủy viên chính thức Ban Chấp hành Trung ương các khóa V, VI, VII; được bầu vào Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa VI, VII và Ủy viên Bộ Chính trị khóa VII, giữ các chức vụ: Trưởng ban Dân vận Trung ương, Trưởng ban Nông nghiệp Trung ương, Trưởng ban Kinh tế Trung ương. Cụ cũng là Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, Kế hoạch và Ngân sách của Quốc hội (1987-1989).
Khi nghỉ hưu, cụ được cử làm Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, Chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam, Chủ tịch Hội Giáo dục chăm sóc sức khỏe cộng đồng Việt Nam đầu tiên. Cụ được nhà nước Việt Nam trao tặng Huân chương Sao Vàng, Huân chương Hồ Chí Minh và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Cụ kết hôn với cụ bà Chu Sa kém 8 tuổi, là con út trong gia đình có 6 anh chị em gốc Hà Nội. Mẹ cụ Chu Sa không may mất sớm vì bệnh lao. Cha cụ là một nhà hoạt động cách mạng trung kiên. Do cha thường xuyên vắng nhà, mấy anh chị em cụ Chu Sa phải sống cùng với bà nội già yếu. Khi bà nội mất, chị gái cả lấy chồng, cụ Chu Sa lại về ở cùng anh chị để giúp trông nom cháu nhỏ. Cụ Chu Sa sớm giác ngộ, tham gia cách mạng từ năm 15 tuổi. Hai người quen biết nhau cũng chính từ những lần tham gia hoạt động yêu nước, khi đó cụ Vũ Oanh là Chủ tịch Việt Minh thành Hoàng Diệu. Mãi đến khi Cách mạng tháng 8 thành công cụ Vũ Oanh mới có điều kiện tìm hiểu về cụ Chu Sa, cô gái Hà thành đặc biệt này.
Sau những ngày Toàn quốc kháng chiến, cụ Chu Sa thi đỗ vào trường Sư phạm Liên khu Ba. Thời gian này cụ Vũ Oanh là Trưởng ban Tuyên huấn Liên khu ủy Khu 3, nhờ vậy hai người mới có điều kiện tìm hiểu nhau nhiều hơn. Năm 1950 đám cưới của hai cụ được tổ chức. Nói là tổ chức đám cưới nhưng thực chất chỉ là một bữa cơm gia đình ấm cúng. Cưới nhau được hai ngày mỗi người lại tiếp tục công việc của mình.
Cụ Vũ Oanh được phân công chỉ huy đánh địch vùng Nam Định, Ninh Bình, Hòa Bình. Cùng thời điểm này cụ Chu Sa tốt nghiệp trường Sư phạm, nhưng không ở Hà Nội công tác mà viết đơn xung phong vào vùng địch hậu, nơi tình hình chính trị, quân sự, kinh tế rất phức tạp, nguy hiểm.
Vì yêu chồng và mong muốn được chia sẻ khó khăn cùng chồng trong những ngày mới cưới, cụ bà Chu Sa không quản ngại khó khăn, ngày đêm hành quân xuống vùng Trực Hòa (Nam Định) vừa dạy học, vừa làm công tác địch vận. Dù gần nhau nhưng vợ chồng cũng chẳng mấy khi được gặp nhau. Là cô gái Hà thành ở tuổi đôi mươi sống xa thành phố về vùng nông thôn đầy rẫy gian khổ, khó khăn, hiểm nguy, nhưng tất cả các nhiệm vụ mà tổ chức giao cho, cụ Chu Sa đều hoàn thành xuất sắc.
Ngày đất nước thống nhất, dù là phu nhân một quan chức cao cấp của Đảng và Nhà nước nhưng không hề ỷ lại chồng, cụ Chu Sa chọn một nghề bình dị, vất vả, độc hại mà rất ít, thậm chí là không có người phụ nữ nào thời đó lựa chọn, đó là kiểm tra biến thế điện. Cụ Chu Sa luôn tự tay làm mọi việc, vừa chăm sóc mẹ chồng già yếu và con cái, vừa đi làm cơ quan, vừa tranh thủ học tập thêm để nâng cao trình độ. Do tính chất độc hại của công việc kiểm tra biến thế trong đó có dầu máy biến thế nên cụ Chu Sa mắc bệnh ung thư và qua đời năm 2011. Hai người con trai cũng bị ảnh hưởng từ mẹ mà rời cõi tạm khi tuổi đời còn rất trẻ.
Cả cuộc đời cụ Vũ Oanh bận rộn với các công việc quan trọng, mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó. Nhưng cụ luôn vui vẻ, hạnh phúc vì được cống hiến cho sự phát triển của đất nước, xã hội. Và quan trọng hơn trong mỗi công việc, cụ đều có sự ủng hộ động viên, giúp đỡ của người vợ hiền. Cụ Vũ Oanh từng khẳng định: “Từ gia đình yên ấm, hạnh phúc, duy trì được mối quan hệ tốt đẹp với anh em họ hàng cho đến thành công trong sự nghiệp của chồng, Chu Sa đều có công thật lớn”. Cụ hồi tưởng: “Ngày trước nhiều bạn bè thấy tôi yêu một cô gái trẻ đẹp kém tới 8 tuổi thì ai cũng bảo sau này chiều vợ cũng nhọc. Song sự thực thì ngược lại, suốt một đời bà ấy hy sinh bản thân, một lòng vì chồng con chứ tôi chưa chiều được bà ấy một ngày”.
Cụ bà Chu Sa thật xứng đáng là người Phụ nữ Việt Nam “Anh hùng, Bất khuất, Trung hậu, Đảm đang”.
Cùng với cụ Vũ Khiêu, cụ Vũ Oanh tham gia hoạt động dòng họ từ rất sớm và là đồng Cố vấn – Chủ tịch Danh dự dòng họ Vũ – Võ Việt Nam, một dòng họ có truyền thống Nhân hậu, Trí tuệ. Trong hoạt động dòng họ có những bước thăng trầm, lúc thuận lợi, khi khó khăn, nhưng cụ đã rất bình tĩnh, sáng suốt để giải quyết ổn thỏa, củng cố khối đoàn kết dòng họ thật có lý, có tình, nhất là sau Đại hội VII dòng họ Vũ – Võ Việt Nam năm 2017, khi đó cụ Vũ Khiêu bị ốm nên mọi việc của dòng họ cụ đứng mũi chịu sào. Cụ đã dồn sức chỉ đạo thành công Đại hội VIII dòng họ Vũ – Võ Việt Nam ngày 8/5/2019 để dòng họ đoàn kết, thống nhất về một khối. Tôi còn nhớ, khi ấy cụ đã có một chỉ đạo rất chiến lược và sâu sắc, nâng tầm hoạt động dòng họ: “Hoạt động dòng họ không chỉ vì dòng họ mà còn vì cả nước”.
Hằng năm, cụ đều về dâng hương Đức Thần tổ Vũ Hồn vào ngày 8 tháng Giêng và các ngày lễ trọng tại Mộ Trạch. Nhà thờ họ Vũ thôn Vĩnh Lại, xã Vĩnh Hưng quê hương được cụ và con cháu xây dựng to đẹp, khang trang để thờ cúng tổ tiên. Tại khu nhà thờ đã xây dựng bia tiến sĩ để tôn vinh 4 tiến sĩ trong chi họ gồm 1 tiến sĩ thời phong kiến và 3 tiến sĩ thời nay. Các con cháu cụ đều cố gắng học tập vươn lên, hoàn toàn không ỷ thế vào cụ.
Cụ Vũ Oanh (giữa) tại Đại hội VIII dòng họ Vũ – Võ Việt Nam ngày 8/5/2019.
Tháng 5 năm 2019 tôi cùng Vũ Huy Văn, Vũ Nhật Thu đến báo cáo, xin ý kiến cụ về việc biên soạn và xuất bản cuốn sách “Dòng họ Vũ – Võ tỉnh Hải Dương”. Cụ rất vui, hoan nghênh, ủng hộ và đồng ý viết lời giới thiệu cuốn sách. Do dịch Covid-19 và một số nguyên nhân khác nên đến nay cuốn sách chưa được hoàn thành như lời hứa với tổ tiên, với cụ và bà con dòng họ Vũ – Võ. Đây thực sự là điều tiếc nuối với tôi cùng nhóm biên soạn. Chúng tôi xin hứa sẽ khắc phục khó khăn hoàn thành cuốn sách vào dịp kỷ niệm lần thứ 1218 ngày sinh Đức Thần tổ Vũ Hồn vào ngày 8 tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024.
Ngày 30/11/2022, cụ Vũ Oanh đã về với tiên tổ trong niềm tiếc thương vô hạn của bà con dòng họ Vũ – Võ cũng như nhân dân cả nước. Cụ mất đi đối với tôi như mất đi một người ông, người cha đáng kính vì tôi đã nhiều năm học đại học cùng với cháu nội cụ từ những năm 1975 đến năm 1979 tại Cộng hòa dân chủ Đức nên được cụ coi như cháu, dạy dỗ rất nhiều điều. Sau này khi tham gia công tác dòng họ, được nhiều lần gặp cụ, tôi luôn được cụ tận tình chỉ bảo. Trong những năm cuối đời tuy tuổi cao, sức yếu song cụ luôn hiếu kính tổ tiên, dành tình cảm yêu thương với quê hương, dòng họ Vũ – Võ.
Những kỷ niệm sâu sắc, đậm tình ông cháu, cha con, dòng tộc về cụ Vũ Oanh luôn sống mãi trong tôi và rất nhiều bà con đồng tộc.
VŨ HUY MÂU
Trích từ: Thông tin dòng họ Vũ – Võ Việt Nam 2023
