Quảng Ninh vùng đất trầm tích văn hóa với trên 600 di tích lịch sử. Gần đây, nhiều tập thể, cá nhân tự nguyện công đức trùng tu, xây dựng di tích; bên cạnh những mặt tốt cũng phát sinh nhiều vấn đề vi phạm trật tự xây dựng, khi đó công trình đền thờ cụ Vũ Phi Hổ được nhận định là tiêu biểu về quy trình đầu tư trùng tu, xây dựng di tích.
Đền thờ cụ Vũ Phi Hổ ở thôn Tân Tiến, xã Lê Lợi, thành phố Hạ Long, mặt tiền có đại tự “Đền thờ Anh Nghị Đại vương”, nhưng người địa phương vẫn quen gọi là nghè thờ Quan Trạng. Thần tích nghè thờ Quan Trạng được xây dựng cuối thời Hậu Lê, có sắc phong, khoa lễ, hương hỏa bậc đại quan triều đình. Tục truyền, nghè thiêng đến mức người lớn qua cửa phải xuống mũ nón và không nói to, nghịch như trẻ mục đồng cũng không dám cưỡi trâu bò ngông nghênh qua cửa đền.
Đền thờ Tiến sĩ Vũ Phi Hổ – người khoa cử đầu tiên ở phủ Hải Đông, vùng ven biển Đông Bắc (Quảng Ninh).
Cụ Vũ Phi Hổ là người được lưu danh tại bia đá số 11, trong số 82 tấm bia đá lớn tại Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội). Văn bia chép, Vũ Phi Hổ, người làng Dư Xá, huyện Hoành Bồ, phủ Hải Đông. Năm 1511, khoa thi Tân Mùi thời vua Lê Tương Dực, đỗ Tiến sĩ tam giáp đồng nguyên. Tiến sĩ Vũ Phi Hổ làm quan thời Lê Trung hưng, chức Phó đô Ngự sử. Trải qua những biến cố lịch sử và thời gian, nghè thờ Quan Trạng chỉ còn lại phế tích. Người dân địa phương sùng tín dựng trên nền móng nghè một miếu nhỏ bằng gạch mộc, tự bốc bát nhang phối thờ bản cảnh, thành hoàng, thổ địa. Năm 2010, huyện Hoành Bồ (cũ) nòng cốt là HĐDH Vũ – Võ tỉnh Quảng Ninh đã tự nguyện hưng công xin lập quy hoạch trùng tu, xây dựng lại nghè thờ Quan Trạng. Chính thần được xác định thờ Phó đô Ngự sử, Tiến sĩ Vũ Phi Hổ; căn cứ vào bản văn khấn, do hậu duệ của Lý trưởng làng lưu giữ từ thời nhà Nguyễn và đại tự khắc trên vách tảng đá lớn trong khuôn viên phế tích, cùng bằng chữ Hán cổ.
Ngày 18/4/2014, UBND tỉnh Quảng Ninh có Quyết định số 737/QĐ-UBND phê duyệt Quy hoạch chi tiết sử dụng đất 1/500 phân khu, dành diện tích 10.000m2 xây dựng đền thờ Phó đô Ngự sử, Tiến sĩ Vũ Phi Hổ gồm các hạng mục: Nhà thờ chính, nhà tả vu, hữu vu, hai lầu bia, hồ bán nguyệt, nghi môn nội, nghi môn ngoại, cổng tam quan, khuôn viên tiểu cảnh. Ngày 11/12/2015, UBND huyện Hoành Bồ (cũ) có Quyết định số 3038/QĐ-UBND phê duyệt bản vẽ thiết kế thi công, dự toán các hạng mục công trình đền thờ Tiến sĩ Vũ Phi Hổ.
Đền thờ Tiến sĩ Vũ Phi Hổ được khởi công xây dựng pheo phương châm xã hội hóa, nguồn lực ngoài ngân sách và đã hoàn thành giai đoạn I. Công trình xây dựng phục cổ kiểu chữ đinh, hồi bít đốc, hai tầng mái, rộng 223,6m, cao 8,72m; xây dựng hai lầu bia, hồ bán nguyệt và khuôn viên tiểu cảnh, kinh phí đầu tư trên 30 tỷ đồng. Tháng 1/2017, đền thờ Anh Nghị Đại vương, Phó đô Ngự sử, Tiến sĩ Vũ Phi Hổ được xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh.
Tượng Tiến sĩ Vũ Phi Hổ, nặng 5,2 tạ bằng đồng nguyên chất dát vàng mười.
Ngày 28/12/2019, cơ quan thẩm quyền cho phép đúc tượng cụ Vũ Phi Hổ thần chủ ngôi đền; ngày 10/5/2020, tổ chức đúc tượng cụ Vũ Phi Hổ ngay tại sân đền; ngày 31/5/2020, hoàn thành và cử hành nghi Lễ hô thần nhập tượng – an vị tượng cụ Vũ Phi Hổ tại hậu cung đền thờ. Pho tượng đầy đủ thân hình, tỷ lệ 1:1 (tương ứng với người tầm thước cao 1,68m, nặng khoảng 55kg) đúc bằng 5,2 tạ đồng nguyên chất, ngoài dát vàng mười, đặt ở tư thế ngồi trên ngai, cân đai, áo mũ, trang phục quan Ngự sử Đài, thời Hậu Lê. Kinh phí đầu tư trên 350 triệu đồng (thời điểm tháng 3/2020).
Ngày 7/10/2023, hạng mục xây dựng nhà tả vu, hữu vu (được xác định là công trình giai đoạn II) đền thờ Tiến sĩ Vũ Phi Hổ được khởi công và đến ngày 20/1/2024 hoàn thành với khối lượng công trình trị giá 2 tỷ 400 triệu đồng từ nguồn kinh phí xã hội hóa.
Cắt băng khánh thành hạng mục xây dựng nhà tả vu, hữu vu.
Đền thờ Anh Nghị Đại vương, Phó đô Ngự sử, Tiến sĩ Vũ Phi Hổ ở thôn Tân Tiến, xã Lê Lợi, thành phố Hạ Long được xác định là một trong số các công trình tiêu biểu về trùng tu, xây dựng Di tích lịch sử văn hóa triển khai các bước đầu tư đúng quy trình xây dựng, theo thông tư hướng dẫn của Luật Xây dựng.
VŨ PHONG CẦM
