Thăng Long – Hà Nội không chỉ là vùng đất kinh kỳ nghìn năm văn hiến mà còn là nơi hun đúc biết bao nhân tài cho đất nước. Trong suốt chiều dài lịch sử, những thế hệ thầy trò xuất sắc đã để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa, giáo dục, và chính trị Việt Nam. Dưới đây là năm cặp thầy trò tiêu biểu, góp phần làm rạng danh nền học thuật nước nhà.
1. Chu Văn An và Phạm Sư Mạnh, Lê Quát
Chu Văn An (1292 – 1370) là tấm gương tiêu biểu của đạo học nước ta. Ông từng giữ chức Tư nghiệp Quốc Tử Giám, dạy học cho thái tử và nhiều danh sĩ thời Trần. Trong số những học trò nổi bật của ông, Phạm Sư Mạnh và Lê Quát đều là những nhân tài kiệt xuất, góp phần vào sự phát triển của nền chính trị và văn hóa triều Trần.
Phạm Sư Mạnh không chỉ là một đại thần lỗi lạc mà còn là một nhà thơ nổi tiếng, trong khi Lê Quát là một học giả uyên bác, thường bàn luận về quốc chính. Dù làm quan lớn, họ vẫn luôn kính trọng Chu Văn An, thể hiện tinh thần “tôn sư trọng đạo” truyền thống của dân tộc.
2. Nguyễn Bỉnh Khiêm và thế hệ học trò tài năng
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585), danh xưng Trạng Trình, không chỉ là nhà tiên tri kiệt xuất mà còn là một thầy giáo lỗi lạc. Ông mở trường dạy học ở quê nhà và thu hút rất nhiều môn sinh tài giỏi. Trong số đó, có thể kể đến Phùng Khắc Khoan – nhà ngoại giao tài ba, Lương Hữu Khánh – đại quan triều Lê, và Nguyễn Quyền – người có công lớn trong giáo dục thời bấy giờ.
Nhờ vào sự chỉ dạy của Nguyễn Bỉnh Khiêm, những học trò của ông đã góp phần không nhỏ vào việc giữ vững và phát triển triều đình Lê – Trịnh, đồng thời để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử văn hóa, chính trị nước nhà.
3. Lê Quý Đôn và Phan Huy Ích
Lê Quý Đôn (1726 – 1784) là một trong những nhà bác học lớn nhất của Việt Nam, tinh thông nhiều lĩnh vực từ văn chương, lịch sử đến thiên văn, địa lý. Ông từng làm quan cao trong triều đình Lê – Trịnh, đồng thời là người thầy của nhiều danh sĩ thời bấy giờ.
Phan Huy Ích (1751 – 1822) là một trong những học trò xuất sắc của ông. Ông không chỉ là một nhà văn, nhà thơ nổi danh mà còn là một chính trị gia có tầm ảnh hưởng lớn dưới triều Tây Sơn. Nhờ vào kiến thức uyên thâm và nền tảng giáo dục từ Lê Quý Đôn, Phan Huy Ích đã để lại nhiều đóng góp quan trọng cho đất nước.
4. Ngô Thì Nhậm và Nguyễn Huy Lượng
Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803) không chỉ là một nhà chính trị lỗi lạc của triều Tây Sơn mà còn là một nhà giáo có tầm ảnh hưởng. Ông có công lớn trong việc xây dựng nền giáo dục Tây Sơn và đào tạo nên nhiều nhân tài cho đất nước.
Trong số các học trò của ông, Nguyễn Huy Lượng nổi bật với tài văn chương, đặc biệt là bài thơ “Tụng Tây Hồ phú” ca ngợi cảnh sắc hồ Tây. Dưới sự dìu dắt của Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Huy Lượng đã trở thành một trong những nhà thơ lớn của thời kỳ này.
5. Nguyễn Đình Chiểu và Trương Định
Nguyễn Đình Chiểu (1822 – 1888) là nhà thơ, nhà giáo yêu nước, dành cả đời mình để truyền bá tư tưởng trung nghĩa và chống thực dân Pháp. Ông không chỉ giảng dạy đạo lý làm người mà còn khơi dậy tinh thần yêu nước trong học trò.
Một trong những môn sinh nổi bật nhất của ông là Trương Định (1820 – 1864), vị anh hùng dân tộc đứng lên chống Pháp ở Nam Kỳ. Dưới sự chỉ dạy của Nguyễn Đình Chiểu, Trương Định không chỉ trở thành một người có học vấn mà còn là một lãnh đạo quân sự kiên cường, trở thành biểu tượng của lòng yêu nước.
